Kazakistan, (Kazakça: Қазақстан, Qazaqstan, Rusça: Казахстан, Kazakhstán), resmi adıyla Kazakistan Cumhuriyeti. Orta Asya ve Doğu Avrupa arasında ülke. 2,727,300 km² yüz ölçümü ile (Batı Avrupa’nın yüz ölçümü kadar) dünyanın en büyük yüz ölçümüne sahip dokuzuncu ülkesidir. Komşuları kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Rusmeniya,güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin Halk Cumhuriyeti bulunur. Ülkenin ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü’ne kıyısı vardır.
Bağımsızlığın kazanılmasına doğru 1989 yılında 16,464,464 kişi olan ülke nüfusu, 2006 yılına gelindiğinde 15,300,000 kadar insana düşmüştür. Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın 62. büyük ülkesi olmakla birlikte, kilometrekare başına 5.4 insan ile 215. dir.
Tarihi
Çağdaş Kazakistan Öncesi Tarih
Çağdaş Kazak Ulusunun kökenleri 1400′lü yıllara kadar gitmektedir. 1400′lü yıllarda çeşitli Türk kavimlerinin bir araya gelmesiyle Orta Asya’da yeni bir boy doğmuştur. 1400′lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pekçok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır.
Kazak stepleri dahil Orta Asya’da Milattan Önce 5000-1200 yılları arası; Afayesnova, Andrenova ve Karasuk kültürleri gibi kültürleri yaşamıştır. Bu döneminden sonra Kazak steplerinde kurulan medeniyetler şöyle sıralanabilir: Sakalar, Xiongu, Çi-çi yönetimindeki Xiongu’lar, Aparlar, Göktürk Kağanlığı, Batı Göktürk İmparatorluğu, Hazarlar ve Bulgar Dönemi, II. Göktürk Kağanlığı, Türgiş Devleti, Arap Akınları, Karluklar ve Kimekler, Karahanlı Devleti, Oğuz Yabgu, Kıpçaklar, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Harzemşahlar Devleti, Moğol Hakimiyeti, Altın Orda Devleti dönemleri.
Çağdaş Kazakistan’ın Doğuşu
Çağdaş Kazak Ulusu’nun doğuşu: Altın Orda Devleti’nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçak yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak Nogay Hanlığı’nı kurdular. Daha sonra Kazak Hanlığı’na dönüşen bu hanlık 1465′ten 1847′ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu. Kazak Hanlığı, bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: Büyük Cüz, Küçük Cüz, Orta Cüz. Cüzler Hanın oğulları tarafından yönetiliyordu. Söz konusu cüzler 1771′den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar. 1770 sonlarında Kazak cüzleri güçlü Rus İmparatorluğu ve Çin arasındaki mücadele arasında kaldı. 1847′de Kazak Hanı olan “Kenesarı Han” döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerideki egemenliğini tam olarak sağladılar. 1863′te tüm Orta Asya’da bir “Rus Generalliği” kuruldu ve bu generallik bölgeyi bölümlere ayırdı. Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, “Kazak Kırgızları Hanlığı” olarak adlandırdı. 1900′lerle birlikte pekçok Rus, Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı. 1906′da Orta Asya’yı Rusya’ya bağlayan demiryolu bitirildi.
Açlık ve politik sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükümetine karşı Orta Asya’da ayaklanma başladı. 1917′de Çarlık Rusya’da ihtilal olması sebebiyle Orta Asya’da bağımsız dönem yaşandı. 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri biraraya gelerek bağımsız “Alaş Orda Devleti”ni kurdular. Hükümet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti Semey olan bu devlet üç yıl yaşayabildi. 1920′den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi başladı.
SSCB Dönemi
1920′de Orta Asya’da Ruslar iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular. Bugünkü Kazakistan’da kurulan Cumhuriyete Ruslar “Kırgızistan Özerk SSC” adını verdiler. 1925′de ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle Rus yönetimi; Kırgızistan Özerk SSC adını, “Kazakistan Özerk SSC” olarak değiştirdi. İlk dönemler Orenburg şehri de Kazakistan’a dahildi ancak daha sonra Rusya’ya bağlandı. 1936′da Özerk ibaresi kaldırılarak “Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” kuruldu. 1924′den 1934′e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı. Pekçok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti. II. Dünya Savaşı’nda zor dönemler geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan Kazakistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu. 1990 yılında meydana gelen ekonomik krizler ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra 1991 yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı.
Coğrafya
Kazakistan 2,7 milyon km² yüz ölçümü ile dünyanın en büyük yüz ölçümüne sahip dokuzuncu ülkesidir. Kazakistan bu yüz ölçümü ile Batı Avrupa yüz ölçümünden daha büyüktür. Ülkenin komşuları 6,846 kilometre ile Rusya Federasyonu, 2,203 kilometre ile Özbekistan, 1,533 kilometre ile Çin Halk Cumhuriyeti, 1,051 kilometre ile Kırgızistan, ve 379 kilometre ile Türkmenistan’dır. Önemli şehirleri başkent Astana, eski başkent Almatı, Karagandı, Çimkent, Semey ve Türkistan’dır.
Kızılorda Eyaleti’nden Seyhun Nehri’nin görünüşü
Kızılorda Eyaleti’nden Seyhun Nehri’nin görünüşü
Ülke Hazar Denizi’nden Altay Dağları’na kadar uzanır ve 804,500 km²’lik bir alanını Kırgız Bozkırları kaplar. Ülke bu özelliği ile dünyada bozkırların en fazla bulunduğu 1. ile 3. ülkedir.
Ülkenin önemli gölleri: Aral Gölü, Balkaş Gölü , önemli nehirleri: İli Nehri, İrtiş Nehri, İşim Nehri, Ural Nehri’dir.
Demografi
Nüfus
1926′da 3,713,000 olan nüfus 1959 yılında 1 milyon azalmıştır. 2006 verilerine göre 15,300,000 nüfusa sahiptir. 1989′da 16,464,000 olan nüfus 1999 nüfus sayımına kadar yıllık ortalama % 1’lik bir azalma ile 14,953,000′a düştü. 2000-2001 döneminde de düşme devam etmesine karşın, 2003-2004 döneminde azalış trendi durarak % 0.7 oranında artışla 14,951,000′a ulaştı. 2006 itibariyle nüfusun 15,300,000 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Etnik grupların dağılımı şöyledir: Kazaklar%59,2, Ruslar:%25,6, Ukrainler:%2,9, Alman:%1,4, Özbek:%2,9, Tatar:%1,5, Uygur:%1,5. Ülkedeki tüm Türk halkları biraraya koyulursa ülkenin %65,1′ine tekabül etmektedir.
Din
Din % , 2003′de
İslam 53.7
Rus Ortodoks Kilisesi 7.8
Katolik Kilisesi 2.9
Evanjelistler, Baptistler 12.3
Lutheryanlar 3.2
Seventh Day Adventistleri 3.3
Yahudiler 4.2
Pentecostallar 1.4
- 11.1
Diğer 3.0
Ekonomi
Bağımsızlığın ardından siyasi ve ekonomik istikrara kavuşan Kazakistan’da büyük petrol, uranyum, demir, altın ve kurşun rezervleri bulunmaktadır.
Kazakistan doğal kaynakları ve coğrafyası itibarıyla önemli bir ülkedir. Hacim ve çeşit bakımından mineral ve hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir.
Kazakistan’da 1225 çeşit mineral ihtiva eden 493 yatak bulunmaktadır. Uranyum, krom, kurşun ve çinko yataklarının zenginliği itibarıyla dünya ikincisi, mangan itibarıyla dünya üçüncüsü, bakır itibarıyla de beşincisidir. Kömür, demir ve altın rezervleri itibarıyla Kazakistan dünya sıralamasında ilk on ülke arasında, doğalgaz, petrol ve alüminyum rezervleri itibarıyla da, sırası ile ilk on iki, ilk on üç ve ilk on yedi ülke arasında yer almaktadır. Kazakistan’da 1996 yılında dünyanın en büyük üçüncü altın madeni bulunmuştur.
Ülkenin mineral ve hammadde üretimi ise, kendi ihtiyacının çok üstündedir. Bu nedenle metalik bizmut, süngersi titanyum, kil ve rafine bakır, mangan ve konsantreleri üretiminin yüzde 90′ı, petrol, metalik kurşun ve çinko üretiminin yüzde 80′i ile doğalgaz, kömür, demir cevheri ve krom üretiminin de yüzde 50′den fazlası ihraç edilmektedir. Kazakistan toprakları altında keşfedilmiş maddi zenginlik 2 trilyon ABD Doları’ndan fazladır.
Uluslararası ilişkiler
Türkiye ile ilişkileri
Türkiye Cumhuriyeti, 1991′de Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden 15 dakika sonra bu ülkeyi tanımıştır. Kazakistan Cumhuriyeti’nde 1994 yılından bugüne yaklaşık 3000 yabancı ortak girişim (JV) faaliyet göstermekte olup, Kazakistan’a yapılan yabancı sermaye yatırımları 8 milyar ABD Doları’na ulaşmıştır. Bu miktar yaklaşık 16 yıllık bir bağımsızlık geçmişi olan bir ülke için büyük önem arz etmektedir. Bu büyüklükte sermaye girişi, ülkenin eski üretim alt yapısını rehabilite etmekte olduğu ve ekonomiye süratle yeni tesislerin kazandırıldığı anlamına gelmektedir. Eldeki tüm veriler incelendiğinde, yaklaşık 1.5 milyar ABD Doları’na yaklaşan yatırım hacmi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin, Kazakistan Cumhuriyeti’nde Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra ikinci sırada yer aldığı anlaşılmaktadır. Türk iş adamlarınca Kazakistan’da gerçekleştirilen yatırımlar daha çok ticaret, telekomünikasyon, otel işletmeciliği, tarım ürünleri üretimi, süpermarket işletmeciliği, matbaacılık, petrol ürünleri, gıda, tuğla, demir-çelik, bakır, tekstil ve hizmet sektörlerinde yoğunlaşmaktadır. Kazakistan Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında daha çok müteahhitlik ve ticari faaliyetlerde bulunan Türk şirketleri, son yıllarda Kazakistan içerisinde süratle mal ve hizmet üretimine yönelmeye başlamışlardır. Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin Kazakistan’daki yatırımlarına bakıldığında bu ülkelerin daha çok petrol ve gaz endüstrisi, elektrik ve madencilik gibi sektörlerde yoğunlaştığı görülmektedir Müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının bugüne kadar Kazakistan’da gerçekleştirmiş olduğu müteahhitlik hizmetlerinin 2 milyar ABD Doları üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
Coğrafi Verileri
Konum: Orta Asya’da, Çin’in kuzey batısında yer alır.
Coğrafi konumu: 48 00 Kuzey enlemi, 68 00 Doğu boylamı
Haritadaki konumu: Orta Asya
Yüzölçümü: 2,717,300 km²
Sınırları: toplam: 12,012 km
sınır komşuları: Çin 1,533 km, Kırgızistan 1,051 km, Rusya 6,846 km, Türkmenistan 379 km, Özbekistan 2,203 km
Sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
İklimi: Kıtasal iklim görülür, kışlar soğuk, yazlar sıcak geçer.
en alçak noktası: Vpadina Kaundy -132 m
en yüksek noktası: Khan Tangiri Shyngy 6,995 m
Doğal kaynakları: Petrol, doğal gaz, kömür, demir, manganez, krom, nikel, kobalt, bakır, molibden, kurşun, çinko, boksit, altın, uranyum
Arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %8.28
daimi ekinler: %0.05
diğer: %91.67 (205 verileri)
Sulanan arazi: 35,560 km² (2003 verileri)
Doğal afetler: Depremler ve toprak kaymaları
Nüfus Bilgileri
Nüfus: 15,233,244 (Temmuz 2006 verileri)
Nüfus artış oranı: %0.33 (2006 verileri)
Mülteci oranı: -3.33 mülteci/1,000 nüfus (2006 tahmini)
Bebek ölüm oranı: 28.3 ölüm/1,000 doğan bebek (2006 tahmini)
Ortalama hayat süresi: Toplam nüfus: 66.89 yıl
erkeklerde: 61.56 yıl
kadınlarda: 72.52 yıl (2006 verileri)
Ortalama çocuk sayısı: 1.89 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.2 (2001 verileri)
HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 16,500 (2001 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 200 den az (2003 verileri)
Ulus: Kazakistanlı
Nüfusun etnik dağılımı: Kazakistanlı %53.4, Rus %30, Ukraynalı %3.7, Özbek %2.5, Alman %2.4, Uygur %1.4, diğer %6.6 (1999 nüfus sayımı)
Din: Müslüman %47, Rus Ortodoksları %44, Protestanlar %2, diğer %7
Diller: Kazakistanlı %40, Rus %66
Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
toplam nüfusta: %98.4
erkekler: %99.1
kadınlar: %97.7 (1999 verileri)
Yönetimi
Ülke adı: Resmi tam adı: Kazakistan Cumhuriyeti
kısa şekli : Kazakistan
ingilizce: Kazakhstan
Yerel tam adı: Qazaqstan Respublikasy
eski adı: Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkent: Astana
İdari bölümler: 14 bölge ve 3 şehir; Almatı, Almatı şehri, Aqmola (Astana), Aqtobe, Astana, Atyrau, Batys Qazaqstan (Oral), Bayqongyr, Mangghystau (Aqtau; formerly Shevchenko), Ongtustik Qazaqstan (Shymkent), Pavlodar, Qaraghandy, Qostanay, Qyzylorda, Shyghys Qazaqstan (Oskemen; formerly Ust’-Kamenogorsk), Soltustik Qazaqstan (Petropavl), Zhambyl (Taraz; eski Dzhambul)
Bağımsızlık günü: 16 Aralık 1991 (Sovyetler Birliğinden ayrıldı)
Milli bayram: Cumhuriyet Günü, 25 Ekim (1990)
Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Ekonomik Göstergeler
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 138.7 milyar $ (2006 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %8.5 (2006 verileri)
GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %6.3
endüstri: %41.1
hizmet: %52.7 (2006 verileri)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %8.6 (2006 verileri)
İş gücü: 7.834 milyon (2006)
Sektörlere göre işgücü dağılımı: endüstri %30, tarım %20, hizmet %50 (2002)
İşsizlik oranı: %7.4 (2006 verileri)
Endüstri: Petrol, kömür, demir, manganez, krom, kurşun, çinko, bakır, titanyum, boksit, altın, gümüş, fosfat, sülfür, demir - çelik, traktör ve diğer tarım makineleri, elektrik motorları, yapı malzemeleri
Endüstrinin büyüme oranı: %8.6 (2006 verileri)
Elektrik üretimi: 63.26 milyar kWh (2004)
Elektrik tüketimi: 58.3 milyar kWh (2004)
Elektrik ihracatı: 4.9 milyar kWh (2004)
Elektrik ithalatı: 4.37 milyar kWh (2004)
Tarım ürünleri: Hububat, pamuk, yün, çiftlik hayvanları
İhracat: 35.55 milyar $ (2006 verileri)
İhracat ürünleri: petrol %40, makine, kimyasal ürün, tahıl, yün, et, kömür
İhracat ortakları: Rusya %12.4, Almanya %12, Çin %11.2, İtalya %8.8, Fransa %8.6, Romanya %5.1, ABD %4.5 (2005)
İthalat: 22 milyar $ (2006 verileri)
İthalat ürünleri: Makine ve parçaları, yapı malzemeleri, petrol ve gaz, araçlar
İthalat ortakları: Rusya %35.7, Çin %21.3, Almanya %7.1 (2005)
Dış borç tutarı: 53.89 milyar $ (2006 verileri)
Para birimi: Tenge (KZT)
Para birimi kodu: KZT
Mali yıl: Takvim yılı
İletişim Bilgileri
Kullanılan telefon hatları: 2.5 milyon (2004)
Telefon kodu: 7
Radyo yayın istasyonları: AM 60, FM 17, kısa dalga 9 (1998)
Radyolar: 6.47 milyon (1997)
Televizyon yayını yapan istasyonlar: 12 (1998)
Televizyonlar: 3.88 milyon (1997)
Internet kısaltması: .kz
Internet kullanıcıları: 400,000 (2005)
Ulaşım ve Taşımacılık
Demiryolları: 13,700 (2005)
Karayolları: 90,018 (2004)
Su yolları: 4,000 km
Boru hatları: kondens 658 km; doğal gaz 11,019 km; ham petrol 10,338 km; petrol ürünleri 1,095 km (2006)
Limanları: Aqtau (Shevchenko), Atyrau (Gur’yev), Oskemen (Ust-Kamenogorsk), Pavlodar, Semey (Semipalatinsk)
Hava alanları: 150 (2006 verileri)
